Білет №16. Пытанне №2

1. Пачатак баявых дзеянняў

Раніцай 22 чэрвеня 1941 г. гітлераўскія войскі вераломна і без аб'яўлення вайны ўторгнуцца на тэрыторыю СССР. Пачнецца Вялікая Айчынная вайна. Галоўнай мэтай нацысцкай Германіі з'яўлялася знішчэнне савецкай дзяржавы і фізічнае знішчэнне мясцовага насельніцтва. Перад вайной быў распрацаваны план вядзення вайны супраць СССР, які атрымаў назву «Барбароса». План прадугледжваў тактыку "маланаснай вайны" (бліцкрыгу) - хуткаплыннай ваеннай кампаніі. Асаблівае значэнне аддавалася наступу групы армій "Цэнтр", якая дзейнічала на Маскоўскім напрамку праз тэрыторыю Беларусі.
Абарончыя баі на тэрыторыі Беларусі праходзілі ў цяжкіх для савецкіх салдат умовах. Германская авіяцыя наносіла масавыя авіяцыйныя ўдары ўглыб краіны. У першую чаргу бамбілі ваенныя базы і аэрадромы, а таксама ваенныя і прамысловыя цэнтры, транспартныя камунікацыі і вузлы сувязі. Нямецкая авіяцыя ў першыя гадзіны вайны нанесла значны ўрон савецкаму войску і авіяцыі, пазбавілі магчымасць савецкае кіраўніцтва аператыўна разгарнуць падвоз падмацаванняў і рэзерваў.
У першапачатковым этапе вайны савецкія войскі былі змушаны адыходзіць. Часткі Чырвонай Арміі, размешчаныя ў прыгранічных рэгіёнах, не былі належным чынам гатовы да абарончых баёў. Не было завершана пераўзбраенне войска. Значную частку тэхнікі складалі састарэлыя танкі і самалёты, а сучаснай тэхнікі было мала і яна была раскідана на ўсёй мяжы. Воінскія часці былі ўкамплектаваны па стандартах мірнага часу, не хапала кадравых афіцэраў з належным узроўнем падрыхтоўкі.
На галоўным напрамку ўдару нямецкае ваеннае камандаванне засяродзіла значныя сілы, якія колькасна ў два разы пераўзыходзілі сілы Чырвонай Арміі. Найбольш буйныя і баяздольныя танкавыя злучэнні нямецкай арміі пад кіраўніцтвам Г. фон Готта і Х. Гудэрыяна дзейнічалі менавіта на беларускім напрамку. Не была і завершана "Лінія Молатава" - серыя памежных умацаванняў уздоўж мяжы, якая павінна была стаць адным з элементаў абарончых баёў. Усё гэта стане прычынай сур'ёзных паражэнняў Чырвонай Арміі ў пачатку вайны.

2. Абарончыя баі

У абарончых баях на тэрыторыі Беларусі мужнасць, доблесць і адвагу праявілі многія савецкія салдаты. Назаўжды ў гісторыю ўвойдзе подзвіг байцоў Брэсцкай крэпасці, якія больш за месяц утрымлівалі праціўніка. Да смерці стаялі на сваіх рубяжах пагранічнікі. Байцы памежнай заставы ў заходняй частцы Брэсцкай крэпасці пад кіраўніцтвам Андрэя Кіжаватава вялі бой з супернікам на працягу тыдня. Сам Андрэй Кіжаватаў загінуў. Яго сям'я трапіла ў палон, дзе восенню 1942 г. была па-зверску расстраляна нацыстамі.
Сярод кіраўнікоў абароны Брэсцкай крэпасці вызначыўся ўраджэнец Віцебшчыны палкавы камісар Яфім Фамін. Гераічна праявілі сябе пры абароне Брэсцкай крэпасці капітан Зубачоў, маёр Гаўрылаў і лейтэнант Наганаў. Нямецкае камандаванне планавала ўзяць крэпасць на працягу некалькіх гадзін, але мужнасць і гераізм савецкіх салдат дазволілі пратрымацца крэпасці аж да 20-х чысел ліпеня.
У баях пад Мінскам асабліва праявілі сябе байцы 100-й стралковай дывізіі пад камандаваннем генерал-маёра Івана Руссінава. Байцы дывізіі шырока ўжывалі гаручую сумесь (кактэйлі Молатава) і змаглі знішчыць больш за 100 танкаў суперніка. Гэта дывізія стане першай гвардзейскай ва ўсёй Чырвонай Арміі. Нягледзячы на ​​ўпартае супраціўленне Мінск будзе захоплены нямецкімі войскамі на шосты дзень вайны.
Надзвычай рашаючыя баі адбыліся пры абароне Магілёва. 23 дні доўжылася абарона горада пад кіраўніцтвам генерал-маёра Міхаіла Раманава. Такія доўгія абарончыя баі дазволілі не толькі скаваць сілы суперніка на галоўным кірунку і не дазволіць яму прасоўвацца ўглыб краіны, але і дазволілі падцягнуць рэзервы, падрыхтаваць новыя лініі абароны. Нямецкія войскі сутыкнуліся з сур'ёзным супраціўленнем, а іх планы былі парушаны.
На працягу двух тыдняў савецкае войска трымала абарону каля вёскі Буйнічы. Найбольш жорсткія баі праходзілі 12 ліпеня, калі супернік накіраваў на Буйніцкае поле 70 танкаў. Бітва працягвалася 14 гадзін. Савецкія воіны знішчылі 39 танкаў і адбілі некалькі атак суперніка
У ліпені 1941 г. савецкае войска, пры падтрымцы танкавых злучэнняў, арганізавала Лепельскі контрудар, які дазволіў адкінуць надыходзячыя нямецкія часткі на 40 кіламетраў назад. У Лепельскім контрудары з абодвух бакоў удзельнічала каля 1600 танкаў. Гэта быў першы буйны контрудар савецкага войска, а прасоўванне нямецкіх войскаў было спынена на 4 дні. Пад Оршай па суперніку, які насоўваўся, упершыню былі ўжытыя сістэмы рэактыўных мінамётаў (кацюш). Батарэй камандаваў Іван Флёраў. Страты аказаліся настолькі значнымі, што нямецкія войскі былі вымушаны адступіць.
Упартым было супраціўленне савецкіх войскаў у паўднёва-ўсходніх раёнах Беларусі, асабліва пад Бабруйскам, Жлобінам, Рагачовым. У жніўні 1941 г. на працягу тыдня вяліся абарончыя баі пад Гомелем. Савецкім салдатам удалося затрымаць наступленне нямецкіх войскаў і адцягнуць частку сіл суперніка з галоўных напрамкаў удару.

3. Значэнне абарончых баёў

Нямецкае камандаванне разлічвала хуткім ударам знішчыць асноўныя сілы савецкага войска ў прыгранічных баях і ўжо да сярэдзіны жніўня ўзяць Маскву. Аднак, баявыя дзеянні на тэрыторыі Беларусі, подзвіг абаронцаў Брэсцкай крэпасці, абарона Магілёва і Гомеля, контрудар пад Лепелем, гераізм і мужнасць, праяўленае савецкімі салдатамі - значна парушылі планы ваеннага кіраўніцтва нацысцкай Германіі. Толькі да канца лета 1941 г. нямецкія войскі змаглі захапіць тэрыторыю Беларусі.
Самым галоўным вынікам баёў на тэрыторыі Беларусі стаў зрыў плана маланкавай вайны, парушэнне планаў нацыстаў, а таксама тое, што савецкае кіраўніцтва выйграла такія неабходныя дні і тыдні для правядзення мабілізацыі, падрыхтоўцы новых рубяжоў абароны, воінскіх часцей, эвакуацыі прамысловых прадпрыемстваў і мірнага насельніцтва. Нацысцкая Германія фактычна не змагла дасягнуць пастаўленых мэт.